در طریق عاشقان مردن نخستین منزل است
نیم نگاهی به شعر پایداری معاصر
نویسنده: علی خوشه چرخ آرانی
پیروزی انقلاب اسلامی که حرکتی نظام مند و متعالی و بر مبنای قیام عظیم
امام حسین(ع) برای معرفی دگربار اسلام بود؛ بیان گر وفاداری به آرمان هایی
اصیل و گران قدر است و از این منظر شعر پایداری(دفاع مقدس) شعری است که
وفاداری بر مبنای دین ورزی در آن جلوه خاصی دارد تا آن جاکه می توان گفت
یکی از عوامل ویژه در سرایش این گونه شعرها، همین حس وفاداری شاعران متعهد
به انقلاب، اسلام و پاسداری از ارزش های والای آن است.
اگر چه
کاربرد عنوان ادبیات پایداری و مقاومت در ادبیات ملل، پیشینه نسبتاً طولانی
دارد؛ اما در ادبیات امروزین ما جدید و جوان است و عمدتاً به سروده ها،
قطعات ادبی، داستان های کوتاه و بلند 30 سال اخیر و پس از پیروزی انقلاب
اسلامی و خصوصاً دوران هشت ساله دفاع مقدس نوشته و خلق شده و روح ستیز با
جریان های ضدآزادی و ایستادگی در مقابل ستم گران اطلاق می شود که به گونه
ای افتخارآمیز متضمن رهایی از تعلقات و پیوستن به جریان فکری معرفت خیز
است.
با توجه به موارد یاد شده، محتوای اشعار دفاع مقدس را در موارد ذیل می توان بررسی نمود:
معرفی و ستایش رزمندگان
ستودن
رزمندگان از شاخصه ها و موضوعات محوری شعر دفاع مقدس است؛ توصیفی که هر
چند شاعرانه و عاطفی است، اما همراه معرفت و شناختی عمیق و قابل درک نیز
هست و این پیوند عاطفه و عرفان به هیچ عنوان تصنعی نیست، بلکه تعامل موجود
این دو عنصر چنان است که زمینه های عاطفی آن را از حوزه عرفان و درک و
معرفت جاری دور نکرده است و این گونه است که شعر از صمیمیت و صراحت ویژه ای
بهره مند است.
اگر چه خانه پر از عکس و نام و نامه توست
غریب شهری و زخمت شناسنامه ی توست
تو از کدام بهاری، تو ای شکوفه زخم
که عطر خانه ام از جانماز و جامه ی توست.
سید محمد حسین ابوترابی
بهره مندی از فرهنگ عرفانی- دینی
دیگر
از موضوعات اساسی سروده های اشعار پایداری معاصر، سرشاری و آکنده بودن از
نکات و دقایق عرفانی است. در این سروده ها که در دوره معاصر عمدتاً در قالب
غزل رشد کرده، ترکیبات و اصطلاحات خاص عرفانی پیوندی طبیعی با حماسه یافته
است:
می برم منزل به منزل چوب دار خویش را
تا کجا پایان دهم آغاز کار خویش را
در طریق عاشقان، مردن نخستین منزل است
می برد بر دوش خود منصور دار خویش را
حسین اسرافیلی
سوگ سروده ها (مرثیه ها)
سوگ
سروده ها، همان گونه که عنوانش معرف آن است، شعری است که به نوعی بیانگر
خون و شکوه است و هر چند سابقه ای دور و دراز دارد؛ اما در شعر دفاع مقدس و
در ادبیات پایداری دوره ی معاصر علاوه بر آن که از مناظر متفاوت و متنوعی
به آن پرداخته شده، بیشترین کاربرد را نیز داراست. در شعر پایداری به مقوله
یاد کرد و ستایش شهیدان، انتقاد خویش و یاد کردن فراق از کاروان یاران سفر
کرده با توجهی ویژه همراه است به گونه ای که در برخی از این سوگ سروده ها
شاعر از خویش گله دارد و خویشتن را از دور ماندن از کاروان شهیدان به سختی
ملامت می کند:
سبک بالان خرامیدند و رفتند
مرا بیچاره نامیدند و رفتند
سواران لحظه ای تمکین نکردند
ترحم بر من مسکین نکردند
رفیقان رسم همدردی کجا رفت؟
جوانمردان، جوانمردی کجا رفت؟
مرا این پشت نگذارید بی تاب
گناهم چیست؟ پایم بود در خواب
اگر دیر آمدم، مجروح بودم
اسیر قبض و بسط روح بودم
در باغ شهادت را نبندید
به ما بیچارگان زآن سو مخندید
شهادت نردبان آسمان بود
شهادت، آسمان را نردبان بود
چرا برداشتند این آسمان را
چرا بستند راه آسمان را
مرا اسب سپیدی بود روزی
شهادت را امیدی بود روزی
بگو اسب سپیدم را که دزدید؟
امیدم را، امیدم را که دزدید؟
مرا اسب چموشی بود روزی
شهادت می فروشی بود روزی
قادر طهماسبی
در
این سروده ها، شاعر شهادت را آرزو می کند و با سوز و گداز، این اشتیاق را
می سراید که پروردگارا! ای کاش قسمت مرا از خوان گسترده و فراخ معنوی خویش،
شهادت و سر نهادن بر بالین امن مهربانی ات قرار می دادی:
گل اشکم شبی وا می شد ای کاش
همه دردم مداوا می شد ای کاش
به هر کس قسمتی دادی خدایا
شهادت قسمت ما می شد ای کاش
علیرضا قزوه
از
مضامین دیگر سوگ سروده ها در شعر مقاومت اشاره مستقیم و شاعرانه به حال
شهید در واپسین لحظات پرواز است. پیام هایی که حاکی از سیر و سلوک آنان و
سرشار از نکته هایی است که در قالب کلمه از زبان شهید جاری نشده بلکه منادی
رهایی و پویایی آنان در زیستن است و موید این موضوع که دنیا جایگاه هماره
ماندن نیست.
همراه مرغ مهاجر پیغامی از گرمسیر است
می گویند: اینجا نمانید این خاکدان زمهریر است
می گویند؛ این جا نمانید این جا که مردان دروغ اند
اینجاکه سرهای خالی روی شکم های سیر است
محمدکاظم کاظمی
اعتراض به فراموشی روزهای جنگ و پایداری
یکی
از موضوعات مهم در ادبیات پایداری، هشدار نسبت به فراموشی رویدادهای عظیم و
فراموش نشدنی است. در شعر اعتراض که بیشتر در قالب غزل تجلی یافت و کماکان
نیز ادامه دارد نسبت به از بین رفتن ارزش های والاو شایسته از مناظر
متفاوت هشدار داده شده است، چه آن جا که روزگار پرمخاطره و دلاوری های
شهیدان فراموش شده و چه آن جا که مالکان زر و تزویر نسبت به محرومان جامعه
بی اعتنا شده اند که در این راستا «طاهره صفارزاده» و علیرضا قزوه از طلایه
داران شعر اعتراض اند؛ به گونه ای که بیشترین اشعار کتاب «از نخلستان تا
خیابان» علیرضا قزوه معرفی این مضامین و هشدار این موضوع است، ضمن این که
نباید از شاعران مطرح دیگر این حوزه هم چون «سلمان هراتی» و «قیصر امین
پور» و «سیدحسن حسینی» غافل بود:
دسته گل ها، دسته دسته می روند از یادها
گریه کن ای آسمان در مرگ طوفان زارها
سخت گمنامید اما ای شقایق سیرتان
کیسه می دوزند با نام شما شیادها
با شما هستم که فردا کاسه سرهای تان
خشت می گردد برای عافیت آبادها
علیرضا قزوه
□
روزنامه کیهان، شماره 20877 به تاریخ 30/6/93، صفحه 7 (ادب و هنر)