نگاهی به شعر رضوی معاصر
این دل به سرش هوای مشهد دارد...
نویسنده: علی خوشه چرخ آرانی
یکی از موضوعات مهم در شعر آیینی ادبیات فارسی «شعر رضوی» است که با نگاهی
همراه با امعان نظر درخواهیم یافت که این حوزه از شعر آیینی، با دیگر حوزه
های این مقوله تفاوت برجسته ای دارد؛ از این جهت که وجود مرقد پاک و نورانی
هشتمین حجت خدا در مشهد واقع شده است که همیشه سبب ایجاد خیر و برکات
زیادی در زندگی مسلمانان جهان به طور عام و ایرانیان به طور خاص بوده است و
خواهد بود تا آن جا که شور و شوق زیارت آن امام همام(ع) با تاروپود زندگی
همه ایرانیان گره خورده است.
شاعران شعر رضوی(ع) معاصر حداقل یک بار
به مشهدالرضا(ع) آمده اند و یا بارها از طریق تلویزیون دل را روانه حریم
کبریایی اش کرده اند و همین ارتباط عینی و ملموس با امام رضا(ع)، نیز سبب
شده است تا شعر رضوی معاصر نسبت به دیگر حوزه های شعر آیینی صمیمی تر و
مهربانانه تر باشد و بی جهت نیست که در غالب این سروده ها صحن و سرا،
گلدسته ها، خادمین با صفا، ضریح، پنجره پولاد گنبد طلا، کبوتران حرم، پرچم
گنبد و... مولفه هایی هستند که با بسامد بالادر شعر استفاده شده است.
بعد
از انقلاب اسلامی و احیای ارزش ها و بالیدن باورهای عمیق دینی و اسلامی،
شعر آیینی از جمله شعر رضوی توانست در این بستر آماده، جریان تازه ای را
آغاز کند و حمایت های نهادی و غیرنهادی انقلاب درطول این سال ها از شعر
آیینی به طور عام و شعر رضوی به طور خاص باعث گردید که این حوزه از شعر
بستر تازه ای برای تعریف و تبیین آموزه های شیعی باشد که بی شک برگزاری
کنگره های متعدد از قبیل «گریز آهوانه» و «شعر رضوی» و همایش بین المللی
شعر رضوی در دوره جدید، شعر رضوی را از لحاظ کیفی و کمی ارتقای فراوانی
بخشیده است. دراین مقال برآنیم به بررسی چند نمونه از مضامین شعر شاعران
رضوی بپردازیم.
الف: مدح و منقبت به راستی که
مدح و ستایش و تحمیدیه تنها شایسته معصومین هدای ماست که هر لحظه در زندگی
آنان سرشار از آموزه های انسانی، اسلامی، اخلاقی، مذهبی و دینی و... است و
به راستی که توسل و تمسک به آن هاست که مقدمه ساز نیک نامی دنیا و نیک
بختی عقبا و ضامن سعادت بشری است.
جبریل از ازل شده دربانت ای رضا
افلاکیان متابع فرمانت ای رضا
خورشید و ماه ثابت و سیار در سما
تحت الشعاع گنبد و ایوانت ای رضا
تو هشتمین شکوفه گلزار احمدی
ما بلبلان مست و غزل خوانت ای رضا
عنبرفشان بود ز غبار حریم تو
هر ذره خاک خراسانت ای رضا
مبهوت مانده پیش کمال و جمال تو
حسن صفای یوسف کنعانت ای رضا
داراب درخشان
شاعر
در ابیات یاد شده بزرگی و عظمت شخصیت امام هشتم(ع) را مورد توجه قرار داده
و جبرئیل امین را به عنوان دربان درگاه آن حضرت معرفی و همه افلاکیان را
تحت فرمان ایشان می داند و کائنات و آسمان ها را در برابر ساحت مقدس و گنبد
و ایوان آن حضرت ناچیز می شمارد.
«حسین زاهدی» دیگر شاعر معاصر نیز در ابیات:
ای حجتی که عزت ما، در ولای توست
ای آیتی که حق نظرش در رضای توست
هر درد لاعلاج که درمان نمی شود
داروی آن ذخیره به دارالشفای توست
هرگز نمیرد آن که دلش زنده شد به عشق
عشق آن دلی گرفت که تحت لوای توست
ما را انیس و مونس و یاری به جز تو نیست
بر ما ببخش، ای که ولایت برای توست
مولاتویی و سید و آقا تویی و هم
آقا بود هرآن که دراین جا گدای توست
ارجمندی و سربلندی مسلمین را در پیروی از ولایت امام رضا(ع) می داند و رضایت الهی را در رضایت امام رضا(ع) از شیعیان برمی شمارد.
«محمدجواد
غفورزاده» دیگر شاعر معاصر است که در ابیات زیر با نگاهی عرفانی، حرم مطهر
رضوی را توصیف می کند. در ابیات ایشان، بارگاه آن حضرت، حریم راز و نیاز
عرشیان و آب سقاخانه امام رضا(ع) همان آب زمزم است که زائران آن را به هدف
تبرک مشهدالرضا مورد استفاده قرار می دهند.
السلام ای وارث نوح و خلیل
ای جلال و جلوه رب جلیل
ای شمیم بوستان فاطمه
ای ولایت، شرط توحید همه
آستانت بوسه گاه فرشیان
فرش ایوانت نگاه عرشیان
ای حریمت را ملایک در طواف
جبرئیل اینجا بود در اعتکاف
ای پرستوها همه پروانه ات
آب زمزم آب سقاخانه است
ب: ولادت ولادت
معصومین ما لحظات حساسی از تاریخ تشیع است که شاعران نیز به نوبه خود نسبت
به آن بی توجه نبوده اند. در مورد شعر رضوی نیز مقوله «ولادت» به ندرت
بازتاب یافته است.
خدا می دانست/ چه درخت سبزی می نشاند/ و تو می
بینی/ دستان الماس را/ درکرانه های ابری احساس/ و ما می خوانیم/ از پیشانی
بلندت/ آیه ای که سجده واجب داشت/ فردا صبح/ گل ها باز می خندند/ و آسمان/
به پاس نجابتت/ آفتابی است/
سیدمحمد کباری
ج: توسل و زیارت توسل و زیارت، هر دو از پرشورترین مراسم دینی و آیینی شیعیان به حساب می آیند.
شاعران
آیینی نیز در سروده های خویش به این دو مقوله توجه بسیاری داشته اند و به
جرات می توان گفت که برجسته ترین بعد شعر رضوی دو مقوله توسل و زیارت است.
شاعر
در لحظات روحانی خود، دست به دامان آن حضرت شده و حاجات و خواسته های
معنوی خویش را درخواست می کند و این حس و حال شاعر با توجه به ایجاد همان
ارتباط عینی و ملموس او، با بارگاه آن حضرت و حال و هوای زیارت بارگاه
ایشان گره خورده است.
شاعران رضوی از دو نماد «آهو» و «کبوتر» به صورت های مختلف، برای توسل به امام هشتم(ع) بهره ها برده اند.
یاد پاک اوکه در دلت مرور می شود
ذهن تو چراغ روشن شعور می شود
هر چه اضطراب و هر چه خستگی روح
با همان نگاه اول از تو دور می شود
دل که می تپد و می تپد و می تپد
زیر سایه حرم صبور می شود
فوج فوج این کبوتران به پیشواز
در خیال تو قبولی حضور می شود
محمدجواد محبت
شاعر
در ابیات یاد شده تاثیر زیارت و ایجاد خلوت و توسل به امام رضا(ع) را این
گونه برشمرده است که: دل هر چه قدر ناآرام و بی قرار باشد در این مکان قدسی
آرام و صبور می شود و در حرم مطهر آن حضرت هیچ دلی خسته و آزرده نیست و
حرم آسمانی او وادی آرامش و اطمینان قلوب است.
د: شفاعت شفاعت
یکی از آموزه های اساسی شیعه به شمار می آید و بر این اساس پیامبران و
اولیا و معصومین را شفیع و واسطه فیض خود قرار می دهند که در نزد خداوند از
آنان شفاعت نمایند. این مفهوم در ادعیه شیعیان جایگاهی والادارد به گونه
ای که در دعای توسل، شفاعت محور و مبناست و داعی در این دعا از تمامی
معصومین می خواهد که در نزد پروردگار بلندمرتبه، بنده گنهکار خویش را شفاعت
نماید.
شفاعت در شعر رضوی که نوعی توسل و حاجت خواهی است بازتاب گسترده ای دارد.
خشکیده ام و کویر در فکر بهار
یک ذره فقط بر سر من مهر ببار
آقا، به علی(ع) خواسته ام یک چیز است
اندازه آهویی مرا دوست بدار
عادل حیدری
ه : غربت و غریب نوازی یکی از القاب امام رضا(ع) که در زیارت نامه آن حضرت نیز آورده شده است «غریب الغربا» است.
مشهد فقط ادامه خونین کربلاست
یک رکعت از دوگانه خونین کربلاست
فرسنگ ها غریب سفرکرده شاه توس
این جا وضو به خون جگر کرده شاه توس
لب تشنه بود دیدن فرزند را دریغ
خون گریه های هرچه و هرچند را دریغ
سیدضیاء الدین شفیعی
با درد دوری است همه را گر شکیب نیست
جز تو ولی در این سر دنیا طبیب نیست
من در غم غریبی تو سخت مانده ام
کز بین زائران تو یک دل غریب نیست
بر سفره کریم تو یاران نشسته اند
حتی غریبه از بر آن بی نصیب نیست
محمدعلی رحیمی
در
پایان باید گفت که مدح و منقبت و تبجیل شخصیت های ارجمند معنوی و ائمه
معصومین علیهم السلام در ادبیات ما پیشینه ای کهن دارد که در این میان
جایگاه شمس شموس طوس امام ثامن(ع) به جهت قرارگرفتن آستان پرجلالت و ملکوتی
ایشان در ایران اسلامی ویژه و ممتاز است و شاعران معاصر نیز کوشیده اند تا
در اوج محبت، با صرف جان و قدم صدق و ذوق سلیم کاخ هایی بلند از شعر و نظم
در مدحت امام رئوف پس انداز می کنند.
□
روزنامه کیهان، شماره 20865 به تاریخ 16/6/93، صفحه 7 (ادب و هنر)